تاریخ ادبیات

آثار منظوم و منثور ادبی در ملل و اقوام مختلف چونان آیینه‌ای بازتاباننده‌ی روح و هویت و احوال و عهد و عالم و افق تاریخی آن‌هاست. در یونان باستان، هنگام ظهور تاریخ غرب، آثار شاعرانی چون هومر و هیزیود، اولین مظاهر مکتوب و ادبی ظهور همه‌ی تاریخ غرب (در دوره‌ی باستانی آن) بودند. در عالم غرب مدرن هم آثار ادبی منظوم و منثور فرانچسکوپترارک و جیروانی بودکاچیو و جان میلتون و تاسو و بسیاری دیگر، هریک به طریقی، وجوه و دقایقی از روح اومانیستی غرب مدرن را در مقاطع مختلف قطور آن عیان می‌کردند و نشان می‌دادند.

در ادبیات اقوام و مردمان چین، هند، ژاپن، بین‌النهرین باستان و ساکنان برخی سرزمین‌های اروپایی و مردمان دیگر نقاط عالم، زمانی که در وقت تاریخ شرقی حیات خود به سر می‌بردند نیز شاهدیم که ادبیات به صور مختلف، بازگوکننده‌ی مؤلفه‌های بنیادین هویت و نیز احوالات و اوقات و ادوار مختلف تاریخی آن‌هاست.

در عالم ایران پس از اسلام، ادب منظوم و منثور و حکایات و اشعار و در کل، آنچه می‌توان میراث ادبی ایرانیان مسلمان در زبان فارسی نامید، از جهات عدیده، هم بازتاب‌دهنده‌ی مؤلفه‌های اصلی هویتی ما بوده است و هم احوال و اطوار و ادوار و اکوار تاریخ ایران پس از اسلام (و حتی از جهاتی برخی وجوه ایران پیش از اسلام) را روایت کرده است.

ادب (ادبیات) در پیشینه‌ی تاریخی-فرهنگی مردم ایران (آنچه می‌توانیم آن را ادبیات کلاسیک فارسی بنامیم)، نوعاً دارای مضامین حکمی و تعلیمی و دینی و عرفانی بوده و از زبانی تمثیلی و نمادین بهره می‌برده است. در بررسی تاریخ تطور ادب فارسی از نیمه‌ی اول قرن سوم هجری‌قمری و پیدایی اولین آثار منظوم و منثور فارسی دری تا دهه‌های پایانی قرن سیزدهم هجری‌قمری (که سیطره‌ی ادبیات شبه‌مدرن تدریجاً پدیدار می‌شود و میراث و میراث‌داران ادب کلاسیک فارسی به حاشیه رانده می‌شوند) مشاهده می‌کنیم که ادبیات کلاسیک فارسی به‌موازات فرازوفرودهای تمدن ایران پس از اسلام، احوال و دگرگونی‌های مختلفی را تجربه می‌کند.