اسلام و مدرنیته؛ تعارض یا تلازم؟

یکی از اندیشه های پرطرفدار، که سابقه ای طولانی در طول تاریخ بشر نیز دارد و به مخالفت جدی با اندیشه دینی -به ویژه مکتب حیات بخش اسلام- برخاسته، اندیشه ی «مدرن» است.

این اندیشه که مخالفت خود را با ادیان الهی در عرصه های مختلف معرفت شناختی، جهان شناختی، اقتصادی، اخلاقی و سیاسی گسترانیده است، با ابداع تکنولوژی و صنایع جدید برای تسلط بر عالم طبیعت و بهره‌وری هر چه بیشتر از آن، تمام کشورهای دنیا را تحت هجوم وسیع و همه جانبه ی خویش قرار داده است و هر چه که مخالف اندیشه مدرن باشد را مورد حمله قرار داده و سعی در نابودی آن دارد.

از این رو، فهم درست اندیشه مدرن برای مؤمنین به مکتب نورانی اسلام از چند جهت ضروری است:
1- تحول سریع و فراگیر فرهنگ غرب، دنیای مدرن را از سده های پیشین تمدن مغرب زمین، به صورت چشمگیری ممتاز ساخته است. این تحول فراگیر که به دنبال خویش، تکنولوژی و صنایع مختلفی را پدید آورده، سبب شده که بهره وری انسان دنیای مغرب زمین از جهان مادی بسیار راحت تر و گسترده تر شود.
2- از سویی دیگر، دنیای نوین غربی با روحیه ی تکبر و قدرت مدارانهی خود، فرهنگ و تمدن خود را از جهات مختلف بر فرهنگ و تمدن کشورهای دیگر تحمیل کرده است. به اعتقاد آن ها هیچ فرهنگی ارزش بقا ندارد و از این جهت، با توسل به شعارها و ابزارهای مختلف سعی کردند تا با رخنه در فرهنگ دیگران و استحالهی آنها، تمام دنیا را تابع فرهنگ خویش سازند و در این مسیر از روش ها و اهرم های مختلف اقتصادی، سیاسی و فرهنگی بهره می برند.
3- آنچه که بر ضرورت شناخت جهان مدرن و اندیشههای بنیادین آن می افزاید، شرایط و وضعیت حاضر فرهنگ جهان اسلام به ویژه وضعیت فرهنگی ایران اسلامی است. حضور غیرمشروع جهان بینی مدرن با لوازم گوناگون آن در عرصه های مختلف فرهنگ اسلامی ایران و نیز رشد فزاینده گرایش به آن جهان بینی، پژوهش دقیق و همه جانبه در شناخت اندیشه های مدرن و بنیادهای معرفت شناختی، انسان شناختی، هستی شناختی و اخلاقی آن را بیش از هر زمان دیگر لازم می سازد.

آنچه که بر حساسیت و اهمیت بیش از پیش آن می افزاید، ویژگی اسلامی و هویت دینی فرهنگ ما است. از این رو، باید بررسی کرد که آیا جهان بینی مدرن، با جهان بینی اسلامی سازگار است و یا این که بنیادهای جهان بینی نوین با جهان بینی اسلامی درتعارض است؟

آیا می توان از اسلام قرائت و تفسیر جدیدی ارایه کرد که با اندیشه مدرن در زیر یک سقف اعتقادی به حیات خویش ادامه دهند و براساس آن، قرائت ها را از دین اسلام به قرائت سنتی و قرائت مدرن تقسیم کرد؟

پاسخ دقیق به پرسش های یاد شده و تبیین نسبت میان جهان بینی اسلامی و جهان بینی مدرن از مباحث بسیار اساسی است که برای اندیشمندان اسلامی و حقیقت‌جویان نیز حیاتی می‌باشد.