سواد فضای مجازی

در سال‌های اخیر، رسانه‌ها و نرم‌افزارهای اجتماعی به‌شکل روزافزونی رواج پیدا کرده‌اند. پس از سال 2000 میلادی با پیشرفت اینترنت و توسعۀ وب و همچنین توسعۀ نسل‌های جدید تلفن همراه، امکانات و قابلیت‌های تعاملی و مشارکتی مورد نیاز رسانه‌های اجتماعی فراهم شد و این رسانه‌ها به‌سرعت در اکثر نقاط جهان مورد استفادۀ کاربران قرار گرفتند. کاربران زیادی با انگیزه‌ها و اهداف گوناگون، از جمله ارتباط با نزدیکان و دوستان، پیدا کردن دوستان قدیمی، تشکیل گروه‌ها و جماعت‌های آنلاین، دریافت و ارسال اطلاعات، رقابت در بازی‌های آنلاین، جست‌وجوی فایل‌ها و محتواهای مورد نیاز و… از این رسانه‌ها و نرم‌افزارها استفاده می‌کنند.

در واقع یکی از عوامل محبوبیت رسانه‌های اجتماعی این است که به طیف وسیعی از خواسته‌ها، اهداف و انگیزه‌های افراد، گروه‌ها و سازمان‌ها پاسخ می‌دهد و به آن‌ها قدرت خلق و تولید می‌دهد.

در کنار این زمینه‌ها و فرصت‌ها، رسانه‌ها و نرم‌افزارهای اجتماعی، ریسک‌ها و مخاطرات خاص خود را نیز دارند. کاهش ارتباطات مستقیم و رودررو، متکثر و چند لایه شدن هویت افراد، آلودگی فضای اطلاعاتی پیرامون فرد، اولویت مسائل و موضوعات حاشیه‌ای، نقض حریم خصوصی افراد، کاهش فعالیت‌های مفید اجتماعی، الزام و اجبار فرد به پاسخ‌گویی و تعامل براساس قالب‌ها و ساختارهای مشخص رسانه‌های اجتماعی و… از جملۀ این پیامدها و ریسک‌هاست که در این کتاب تنها به بخشی از آن‌ها اشاره شده است.

در سال‌های آینده، رسانه‌ها و نرم‌افزارهای اجتماعی توسعه و رواج بیشتری خواهند یافت و مسائل و موضوعات، نگرانی‌ها جدیدی را دامن خواهند زد. با از بین رفتن مکانیسم‌های کنترل و نظارت و محو شدن دروازه‌بانی محتوا در رسانه‌های اجتماعی، ورود و گردش حجم انبوه اطلاعات در زندگی کاربران اجتناب‌ناپذیر است. در اینجا مکانیسم‌های فردی و گروهی کنترل و ارزیابی محتوا و سواد اطلاعاتی و رسانه‌ای اهمیت پیدا می‌کند. در واقع می‌توان از اطلاعات، امکانات و قابلیت‌های رسانه‌ها، نرم‌افزارها و شبکه‌های اجتماعی بهره برد، اما با چراغی در دست.