نظریه سیاسی امام(ره)؛ تطور یا ثبات؟

یکی از مفاهیم کانونی و عمده‌ای که در ادبیات سیاسی انقلاب اسلامی رایج است، مفهوم «ولایت فقیه» می‌باشد. اگرچه این مفهوم برگرفته از روایات معصومین(علیهم‌السلام) است و فقهای شیعه پس از دوران غیبت صغری، همواره بدان پرداخته و مباحث متنوعی را دربارۀ آن نگاشته‌اند، اما بدون شک، هیچ فقیهی هم‌چون امام خمینی(ره) بر آن اصرار نورزید و نتوانست آن را از راه ساقط کردن یک نظام سیاسی طاغوتی، بر جامعۀ اسلامی مسلط گرداند.

امام خمینی(ره) حتی پیش از آغاز دوران جدال و ستیزش با رژیم پهلوی، در کتاب «کشف اسرار» از حقانیت ولایت فقیه و فقها سخن گفت و هرگونه حکومت غیرالهی را باطل و طاغوت خواند. ایشان در دهه‌های بعد نیز در آثار فقهی خود، به مناسبت‌های مختلف به تبیین ولایت فقیه پرداخت و تلاش کرد تا نخبگان حوزه‌های علمیه را نسبت به غفلت خویش از لزوم برپایی «حکومت اسلامی» آگاه سازد. امام در سال ۱۳۴۸ در جریان درس‌های خود در نجف اشرف، به طرح و تبیین ولایت فقیه پرداخت که حاصل آن کتابی شد که در میان توده‌های مردم نیز با استقبال روبه‌رو گشت. این اثر در فهرست کتاب‌های ممنوعۀ رژیم پهلوی نیز قرار گرفت.

 سرانجام با پیروزی انقلاب اسلامی در سال ۱۳۵۷، امام خمینی(ره) به تشکیل حکومت اسلامی در قالب جمهوری اسلامی و بر پایۀ ولایت فقیه همت گمارد و حدود یک دهه به عنوان فقیهی جامع الشرایط، ولایتِ جامعۀ اسلامی را برعهده گرفت. ولایت فقیه در نظریۀ سیاسی امام خمینی(ره)، از منزلتی بسیار برجسته و خاص برخوردار بود، آن چنان که ایشان حکم ذیل را دربارۀ انکار آگاهانۀ این اصل بیان کرده‌اند:

« باز هم باید ما زیر بار ظلم برویم؟ باز هم از زیر بار اسلام می‌خواهند خارج شوند؟ یک مسئلهٔ «تشریفاتی»! بله، آقایان بعضی‌شان می‌گویند مسألۀ ولایت فقیه یک مسألۀ تشریفاتی باشد، مضایقه نداریم. اما اگر بخواهد ولیّ، دخالت بکند در امور، نه، ما آن را قبول نداریم -حتماً باید یک کسی از غرب بیاید دخالت بکند؟!- ما قبول نداریم که یک کسی را که اسلام تعیین کرده، او دخالت بکند. اگر متوجه به لوازم این معنا باشد، مرتد می‌شوند. لکن متوجه نیستند.»

ایشان ولایت فقیه را ضامن مصونیت کشور، هدیۀ خداوند و بهترین اصل قانون اساسی دانسته‌اند:

• «اطمینان می‌دهم که امر دولت اسلامی، اگر با نظارت فقیه و ولایت فقیه باشد، آسیبی به این مملکت وارد نخواهد شد.»
• «ولایت فقیه برای مسلمین یک هدیه‌ای است که خدای تبارک و تعالی داده است.»
• «بهترین اصل در اصول قانون اساسی، این اصل ولایت فقیه است.»

بنابراین، شناخت دقیق و موشکافانۀ این مقوله، کلید اساسی فهم نظریۀ سیاسی و اجتماعی امام خمینی(ره) و حتی ساختار سیاسی جمهوری اسلامی است.